मौलाना गुलाम मोहम्मद वस्तानवी हे एक भारतीय मुस्लिम विद्वान, शिक्षणतज्ज्ञ आणि सामाजिक कार्यकर्ते म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी पारंपरिक इस्लामी शिक्षणाला आधुनिक विषयांसोबत जोडण्याचे महत्त्वपूर्ण कार्य केले आहे.
कौटुंबिक पार्श्वभूमी
मौलाना गुलाम मोहम्मद वस्तानवी यांचा जन्म १ जून १९५० रोजी गुजरातमधील सूरत जिल्ह्यातील कोसाडी या गावात झाला. त्यांचे कुटुंब १९५२ किंवा १९५३ मध्ये वस्तान या गावी स्थलांतरित झाले, ज्यावरून त्यांचे आडनाव “वस्तानवी” पडले. त्यांचे वडील हे साधे शेतकरी होते, तर त्यांची आई गृहिणी होती. त्यांचे बालपण ग्रामीण भागात साध्या परिस्थितीत गेले. त्यांच्या कुटुंबात शिक्षणाला महत्त्व होते, आणि त्यामुळे त्यांनी लहानपणापासूनच धार्मिक आणि औपचारिक शिक्षण घेण्यास सुरुवात केली.
शिक्षण
वस्तानवी यांनी आपले प्रारंभिक शिक्षण कोसाडी येथील मदरसा कुवात-उल-इस्लाम येथे घेतले, जिथे त्यांनी कुराणाचे पठण पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी बडोदा येथील मदरसा शम्स-उल-उलूममध्ये शिक्षण घेतले आणि पुढे मझाहिर उलूम, सहारनपूर येथून इस्लामी शिक्षणाची पदवी प्राप्त केली. त्यांचे शिक्षण पारंपरिक इस्लामी अभ्यासावर आधारित होते, परंतु त्यांनी आधुनिक शिक्षणाची गरज ओळखून त्यादृष्टीने पावले उचलली.
कार्य
मौलाना वस्तानवी यांचे कार्य प्रामुख्याने शिक्षण सुधारणा आणि सामाजिक विकासावर केंद्रित आहे. त्यांनी पारंपरिक मदरसा शिक्षणात वैद्यकीय, अभियांत्रिकी आणि इतर आधुनिक विषयांचा समावेश करून एक नवीन दृष्टिकोन आणला. त्यांचे सर्वात महत्त्वाचे योगदान म्हणजे त्यांनी स्थापन केलेली जामिया इस्लामिया इशातुल उलूम ही संस्था. या संस्थेने अल्पसंख्याक समुदायाला शिक्षणाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यात मोठी भूमिका बजावली आहे.
दारुल उलूम देवबंदचे कुलपती: २०११ मध्ये त्यांची दारुल उलूम देवबंदच्या कुलपतीपदी नियुक्ती झाली. परंतु, त्यांनी गुजरातचे तत्कालीन मुख्यमंत्री नरेंद्र मोदी यांच्या विकास कार्याची प्रशंसा केल्याने वाद निर्माण झाला. काहींनी याला राजकीय कारण मानले, तर काहींनी त्यांच्या आधुनिक दृष्टिकोनाला विरोध केला. यामुळे त्यांना पदावरून हटवण्यात आले. ही घटना त्यांच्या कारकिर्दीतील एक वादग्रस्त प्रसंग ठरली.
शिक्षण सुधारणा: त्यांनी मदरसा शिक्षणात आधुनिक विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा समावेश करण्यावर भर दिला. यामुळे विद्यार्थ्यांना धार्मिक शिक्षणासोबतच रोजगारक्षम कौशल्ये मिळाली.
सामाजिक कार्य: त्यांनी अल्पसंख्याक समुदायाच्या उत्थानासाठी अनेक उपक्रम राबवले, विशेषत: ग्रामीण भागात शिक्षणाचा प्रसार केला.
त्यांनी स्थापन केलेल्या संस्था
जामिया इस्लामिया इशातुल उलूम, अक्कलकुवा: महाराष्ट्रातील नंदुरबार जिल्ह्यात असलेली ही संस्था त्यांनी १९७९ मध्ये स्थापन केली. ही संस्था पारंपरिक आणि आधुनिक शिक्षणाचे संलयन करते. येथे भारतातील पहिले अल्पसंख्याक वैद्यकीय महाविद्यालय स्थापन झाले, जे मेडिकल कौन्सिल ऑफ इंडिया (MCI) द्वारे मान्यताप्राप्त आहे. या संस्थेत वैद्यकीय, अभियांत्रिकी, फार्मसी, नर्सिंग आणि इतर व्यावसायिक अभ्यासक्रम शिकवले जातात. आज या संस्थेच्या अनेक शाखा महाराष्ट्र आणि गुजरातमध्ये कार्यरत आहेत.
अन्य शैक्षणिक उपक्रम: त्यांनी अनेक छोट्या मदरसांचे जाळे उभारले, जिथे गरीब आणि वंचित विद्यार्थ्यांना शिक्षण मिळते.
पुरस्कार आणि सन्मान
मौलाना वस्तानवी यांना त्यांच्या शैक्षणिक आणि सामाजिक कार्यासाठी अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यांना खालील क्षेत्रांत मान्यता मिळाली आहे:
शिक्षणातील योगदान: भारतातील अल्पसंख्याक समुदायाला आधुनिक शिक्षण देण्यासाठी त्यांचे कार्य देशभर ओळखले जाते.
सामाजिक सुधारणा: ग्रामीण आणि मागास भागातील लोकांना शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी त्यांना सन्मानित करण्यात आले आहे.
वाद
त्यांच्या कारकिर्दीत काही वादही उद्भवले. दारुल उलूम देवबंदमधून त्यांची हकालपट्टी आणि वक्फ बोर्डाच्या जमिनीवर अवैध कब्जाचा आरोप हे त्यापैकी प्रमुख आहेत. २०१८ मध्ये महाराष्ट्र राज्य वक्फ बोर्डाने त्यांच्यावर वक्फ जमिनीच्या गैरव्यवहाराचा आरोप केला, ज्यामुळे त्यांना संस्थेतून हटवण्यात आले. या प्रकरणात त्यांच्यावर फौजदारी कारवाईचे आदेशही देण्यात आले होते, परंतु त्यांनी याला कायदेशीर आव्हान दिले नाही.
वैयक्तिक जीवन
मौलाना वस्तानवी हे साधे जीवन जगतात आणि त्यांचे संपूर्ण लक्ष शिक्षण आणि समाजसेवेवर केंद्रित आहे. त्यांचे कुटुंबही त्यांच्या कार्यात सहभागी आहे.
मौलाना गुलाम मोहम्मद वस्तानवी हे एक असे व्यक्तिमत्त्व आहेत ज्यांनी इस्लामी शिक्षणाला आधुनिकतेची जोड देऊन समाजात सकारात्मक बदल घडवले. त्यांनी स्थापन केलेल्या संस्था आजही हजारो विद्यार्थ्यांना शिक्षण देत आहेत आणि त्यांचा वारसा पुढे चालवत आहेत. त्यांचे कार्य आणि त्यांचा दृष्टिकोन यामुळे ते भारतीय मुस्लिम समुदायात एक आदरणीय नाव म्हणून ओळखले जातात.